برای نوشتن یک قرارداد این یادداشت را مطالعه کنید
نحوه نگارش قرارداد حرفه‌ای
نکته1: شاید مهمترین موضوع در نحوه نوشتن قرارداد، که در کل یک قرارداد باید رعایت کنید این است که تمامی مواد آن را بدون ابهام و واضح و شفاف بنویسید. با توجه به این نکته، در زیر به ترتیب از ابتدا تا انتهای نوشتن یک قرارداد را توضیح می‌دهیم.
ابتدا شما با یک هدف و نیتی، قصد می‌کنید قراردادی ببندید. قصد خرید ملک یا ماشین دارید. می‌خواهید ملکی را اجاره کنید. یک پروژه بزرگ را می‌خواهید اجرا کنید.. قصد دارید با افرادی در ساختن یک آپارتمان مشارکت کنید. عنوان قرارداد را بر اساس قصد و نیتی که دارید انتخاب کنید.
نکته2: دامنه قراردادها آنقدر وسیع است که تعیین چهارچوب مشخص برای تمام آنها، کاری بسیار دشوار و تا حدی غیرقابل انجام است. هر قراردادی شرایط خاص خود را دارد. اما به طور کلی می‌توان در چهارچوب زیر قرارداد منعقد کرد.
مفاد یک قرارداد
1_ماده اول: طرفین قرارداد
شناخت طرف مقابل قرارداد: بعد از اینکه تصمیم گرفتید که چه قراردادی می‌خواهید ببندید، اولین اقدامی‌که برای انعقاد قرارداد انجام می‌دهید شناسایی طرف مقابل قرارداد شماست. اینکه طرف قرارداد شما یک شخص عادی باشد یا یک شرکت بسیار متفاوت است.
1- طرف قرارداد شما شخص عادی (حقیقی) است.
اگر طرف شما یک شخص حقیقی باشد باید اطلاعات خود را در خصوص وی، شفاف و روشن بدانید. 1- آیا طرف مقابل شما دارای اختیار کامل برای انجام قرارداد با شما است یا خیر؟ مثلا مالک مال است یا وکیل از طرف مالک. یا شخص از نظر علمی، فنی، تخصصی توانایی انجام موضوع قرارداد را دارد یا خیر. یا تمکن مالی کافی برای موضوع قرارداد را دارد یا خیر؟ 2- آیا از نظر سنی و عقلی در شرایطی هست که شما بتوانید با وی قرارداد ببندید؟ مثلا به سن رشد نرسیده باشد. یا تاجر ورشکسته باشد. یا شخصی دچار جنون ادواری باشد. 3- آیا از اتباع بیگانه است یا خیر؟
حتما اطلاعات کامل هویتی طرف قرارداد به همراه مدارکی چون مالکیت، مدارک تخصصی و… را بخواهید و مشاهده کنید و در متن قرارداد بیان کنید. ضمنا در مواردی باید استعلام بگیرید.
مثال: نمونه اطلاعات طرف قرارداد در خصوص اشخاص حقیقی در قرارداد:
« آقا/خانم ………. فرزند……….. به شماره ملی ………………. و شماره شناسنامه …………….. به تاریخ تولد ………………… صادره از …………………. به نشانی ……………….. با کدپستی …………. و تلفن…………….. که در این قرارداد …………………….. نامیده می‌شود.»
2- طرف قرارداد شما یک شرکت است.
به انواع شرکت‌ها و موسسات، شخص حقوقی می‌گویند. اگر طرف قرارداد شما یک شرکت است، 1- نوع شرکت چیست؟ سهامی عام، سهامی خاص، با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی و… 2- موضوع شرکت در اساسنامه چیست؟ 3- آیا شرکت مطابق اساسنامه اختیار انجام قرارداد را دارد؟ 4- سابقه ثبتی و فعالیتی شرکت چگونه است؟ آیا تازه تأسیس است یا خیر؟ 5- آیا شرکتی فعال در موضوع اساسنامه خود است یا خیر؟ 6- صاحبان امضای مجاز در شرکت چه افرادی هستند؟ 7- آیا مدیران صاحب امضاء اختیار بستن قرارداد را دارند یا خیر؟ 8- آیا شرکت همه ساله تغییرات خود را در روزنامه آگهی کرده است یا خیر؟ 9- آیا اعتبار کافی برای انجام موضوع قرارداد را داراست یا خیر؟ 10- آیا شرکت ممنوع‌المعامله است یا خیر؟ 11- رزومه و نمونه کارهای شرکت چیست؟ اعتبار شرکت چگونه است. 12- آیا شرکت مشمول قانون منع مداخله کارکنان دولت در معاملات دولتی 1337 هست یا خیر؟در نوشتن نام شخص تمامی اطلاعات شرکت اعم از شماره ثبت، ملی، اقتصادی، آدرس، کدپستی، تلفن، مشخصات مدیران صاحب امضای شرکت را در قرارداد ذکر کنید.
نکته3: تمامی موارد مذکور در خصوص طرف قرارداد به این خاطر است که تا حد ممکن قرارداد شفاف و روشن باشد.
نمونه: نمونه اطلاعات طرف قرارداد در خصوص اشخاص حقوقی (شرکت) در قرارداد:
« شرکت ……. (سهای خاص/عام/بامسئولیت محدود) به شماره ثبت …….، شناسه ملی …….. و کد اقتصادی …….. به نشانی تهران، بزرگراه اشرفی اصفهانی، ………، نبش خیابان ……………، برج‌های ……………..، بلوک …..، طبقه ……… واحد ….، تلفن …. و کد پستی …. با امضای مجاز آقایان …………. با سمت مدیرعامل و …………. با سمت رییس هیأت مدیره که من‌بعد ….. نامیده می‌شود»
2_ ماده دوم: موضوع قرارداد
موضوع قرارداد باید شرایط قانونی خود را داشته باشد و به صورت کاملاً شفاف توضیح داده شود. شرایط زیر در در خصوص موضوع قرارداد را رعایت کنید:
1- موضوع قرارداد باید معلوم باشد و مبهم نباشد.
2- موضوع قرارداد باید دارای یک منفعت مورد تأیید عرف و جامعه باشد.
3- موضوع قرارداد باید معین باشد و مردد نباشد.
4- موضوع قرارداد باید به گونه‌ای باشد که قابلیت اجرا یا تسلیم داشته باشد. غیر مقدور نباشد.
5- موضوع قرارداد باید دارای ارزش مالی باشد. داشتن ارزش مالی ممکن است در افراد متفاوت باشد. مثل عکس خانوادگی که فقط برای یک خانواده ارزش زیادی دارد.
6- منفعت حاصل از موضوع قرارداد باید مشروع باشد.
نکته4: در قراردادهای پیمانکاری، موضوع پیمان علاوه بر موارد فوق موارد دیگری نیز وجود دارد که جزء تعهدات پیمانکار به حساب می‌آید.
مانند: اجرای پروژه در برنامه زمانی دقیق، انجام موضوع پیمان به نحو مطلوب و مورد تأیید کارفرما، استفاده از مصالح و تجهیزات با کیفیت، مطابق قرارداد و دیگر موارد.
3_ ماده سوم: مبلغ قرارداد
مبلغ قرارداد باید با موضوع قرارداد همخوانی داشته باشد. در حقیقت بین مبلغ و موضوع باید موازنه منطقی باشد. مبلغ اگر کمتر از عرف باشد باید مبنای آن ذکر شود. اگر هم مبلغ بیشتر باشد باید دلیل آن دقیقا مشخص شود.
نکته5: در شرکت‌ها، به خصوص اگر دولتی یا سهامی عام باشد، مبلغ قرارداد بر اساس نظریه کارشناسی تعیین می‌شود. شرکت‌ها معمولا برای اینکه بتوانند بهترین مبلغ را برای موضوع قرارداد خود انتخاب کنند، با توجه به آیین‌نامه معاملات خود، قرارداد را از طریق برگزاری مناقصه انجام می‌دهند.
نکته6: در مبلغ قرارداد باید تمامی هزینه‌ها و اصطحلاک‌ها و سود طرف قرارداد لحاظ شود. چنانچه مبلغ قرارداد کمتر از مبلغ برآوردی باشد و طرف قرارداد از اجرای قرارداد زیان کند، اختلافات شروع می‌شود. در قراردادهای خرید و فروش، اگر مبلغ کمتر باشد باز هم ممکن است موضوع به اختلاف بخورد و شخص زیان‌دیده به جهت خیار غَبن، قرارداد را فسخ نماید.
4_ ماده چهارم: نحوه پرداخت
مشخص کردن نحوه پرداخت مبلغ قرارداد بسیار اهمیت دارد. معمولاً نحوه پرداخت مبلغ با توجه به پیشرفت موضوع قرارداد انجام می‌شود.
نکته7: در قرارداد خرید و فروش، مبلغ قرارداد ممکن است قبل تحویل کالا، هنگام تحویل یا بعد از تحویل پرداخت شود.
نکته8: در تعیین نحوه پرداخت مبلغ قرارداد، حتماً کسورات قانونی و قراردادی شامل حق بیمه، مالیات، حسن انجام کار و حسن انجام تعهدات و … باید رعایت شود.
5_ ماده پنجم: مدت قرارداد
در بعضی قراردادها، ممکن است مدت قرارداد، وجاهتی نداشته باشد. مثلا در قرارداد خرید فروش که هم زمان کالا با پرداخت پول، تحویل داده می‌شود، قرارداد به محض انعقاد، انجام می‌شود. اما در بیشتر قراردادها، مدت قرارداد به اندازه، موضوع و مبلغ قرارداد، اهمیت دارد.
به عنوان مثال در قرارداد اجاره اگر مدت ذکر نشود، قرارداد باطل است. یا در قراردادهایی که موضوع آن انجام کاری است، مدت قرارداد نقش بسیار مهمی دارد.
نکته9: با توجه به اینکه یکی از موارد مهم تعادل و موازنه مبلغ قرارداد با موضوع قرارداد، مدت قرارداد است. در محاسبه مبلغ قرارداد، یکی از موارد بسیار اساسی که مورد بررسی قرار می‌گیرد، مدت قرارداد است.
نکته10: موضوع قرارداد باید در مدت معین شده انجام شود. در غیر این صورت با هر روز تأخیر، هزینه‌های انجام قرارداد بیشتر می‌شود. تا جایی که ممکن است انجام موضوع قرارداد صرفه اقتصادی نداشته باشد.
نکته11: بعضی از قراردادها اگر در مدت مشخص شده انجام نشود، دیگر انجام آن فایده‌ای ندارد. به عنوان مثال شما با رستورانی قرارداد منعقد می‌کنید تا در تاریخ معین تعداد مشخصی غذا به شما بدهد. اما رستوران به تعهد خود عمل نمی‌کند. بعد از مراسم، اجرای تعهد دیگر فایده‌ای ندارد. در نتیجه شما باید خسارت قراردادی برای این موضوع در قرارداد ذکر کنید. به این مورد، تعهد به وحدت مطلوب می‌گویند.
نکته12: بعضی دیگر از قراردادها چنانچه تعهد در مدت خود انجام نشود، متعهد می‌تواند موضوع قرارداد را با تأخیر انجام بدهد. مثل قرارداد مشارکت در ساخت. سازنده موضوع قرارداد را با تأخیر انجام می‌دهد. در این خصوص باید در قرارداد خسارتی بابت تأخیر در انجام موضوع ذکر شود. به این مورد تعهد به تعدد مطلوب می‌گویند.
6_ ماده ششم: تعهدات طرف اول
هر قراردادی با توجه به ماهیت و نوع خود ممکن است طرف اول «کارفرما» یا «فروشنده» یا «موجر» و یا هر شخص دیگری باشد. تعهدات طرف اول با توجه به ماهیت قرارداد تعیین می‌شود.
نکته13: ممکن است قراردادی قوانین خاصی داشته باشد که باید در تنظیم قرارداد رعایت شود. مثلا قرارداد اجاره باید بر اساس قانون موجر و مستاجر مصوب سال 1376 تنظیم شود. یا اگر قرارداد پیمانکاری منعقد می‌کنید بر اساس قواعد و مقررات پیمان تنظیم شود.
نکته14: در تعیین تعهدات طرف اول باید ابتدا وظایفی که شخص دارد را مطلع باشید. بعد از تعیین وظایف، تعهدات شخص راحت‌تر معلوم می‌شود.
7_ ماده هفتم: تعهدات طرف دوم
هر قراردادی با توجه به ماهیت و نوع خود ممکن است طرف دوم «پیمانکار» یا «خریدار» یا «مستاجر» و یا هر شخص دیگری باشد. تعهدات طرف دوم نیز با توجه به ماهیت قرارداد تعیین می‌شود.
نکته15: تمامی انتظاراتی که برای موضوع قرارداد دارید و می‌خواهید به طور کامل توسط شخص انجام شود می‌توانید به عنوان تعهدات متعهد لحاظ نمایید. مثلا در قرارداد مشارکت، شما به عنوان مالک از سازنده انتظار دارید، 1- سازه را با مصالح مشخص و مرغوب بسازد، 2- در زمان تعیین شده ساختمان را بنا کند 3- کلیه مجوزهای قانونی را بگیرد. 4- کارگران خود را بیمه نماید 5- تا زمانی که بنا را تکمیل نکرد حق فروش نداشته باشد. این موارد همگی به عنوان تعهدات سازنده باید در قرارداد ذکر شود و برای آن خسارت تعیین گردد.
نکته16: برای اینکه متعهد موضوع قرارداد را به بهترین شکل انجام دهد باید تعهدات وی در قرارداد کامل باشد. در نتیجه عجله نکنید و در این خصوص با دقت و فکر عمل کنید.
8_ ماده هشتم: ضمانت‌اجراهای قرارداد
هر قراردادی برای اینکه به بهترین شکل ممکن، انجام شود باید برای آن ضمانت اجرا گذاشت. معمولاً ضمانت‌اجرا در قرارداد ضمانت‌نامه، چک، سفته و وثیقه و یا هر چیز مورد توافق طرفین است. ضمانت‌اجراها معمولا در قالب ضمانت حسن انجام تعهدات، حسن اجرای کار است. در بعضی قراردادها برای ضمانت‌اجرای قرارداد، وجه التزام سنگین قرار می‌دهند.
9_ ماده نهم: فورس ماژور یا قوه قهریه
زمانی که قرارداد بسته می‌شود طرفین باید به تعهدات خود به صورت کامل عمل نمایند. در صورت عدم اجرای تعهدات، ممکن است تبعات سنگینی برای شخص در پی داشته باشد. اما در موارد استثنائی در صورتی که شخص تعهداتش را انجام ندهد، هیچ مسئولیتی ندارد. این استثنا، فورس ماژور یا قوه قهریه است. فورس ماژور یا قوه قهریه به شرایطی می‌گویند که متعهد در آن شرایط نمی‌تواند تعهدات خود را انجام دهد.
نکته17: فورس ماژور یا قوه قهریه دارای شرایطی است. اگر یک اتفاق این شرایط را نداشته باشد به آن فورس ماژور نمی‌گویند. شرایط فورس ماژور عبارت است از: غیرقابل پیش‌بینی، غیر قابل کنترل و خارجی بودن حادثه. به عنوان مثال زلزه، سیل، طوفان. اگر یک حادثه این شرایط را نداشته باشد به آن فورس ماژور نمی‌گویند. به عنوان مثال تحریم در کشور ما فورس ماژور نیست چرا که کاملا قابل پیش‌بینی است.
نکته18: فورس ماژور باید در قرارداد حتما به صورت واضح و شفاف ذکر شود.
10_ ماده دهم: انحلال قرارداد و آثار پس از آن
طرفین بایستی در خصوص منحل کردن قرارداد نیز توافقاتی انجام دهند. در چه شرایطی قرارداد منحل می‌شود. یا در چه شرایطی طرفین برای خود حق فسخ دارند. این ماده نیز باید به صورت کاملا شفاف و روشن در قرارداد ذکر شود.
11_ ماده یازدهم: حل اختلاف
طرفین در قرارداد در بسیاری از موارد با اختلاف مواجه می‌شوند. در این صورت طرفین باید مرجع حل اختلاف خود را تعیین نمایند. مرجع حل اختلاف یا داوری است یا مراجع قضایی.
نکته19: بسیاری از قراردادهایی که برای حل اختلاف، داوری تعیین می‌کنند، بعد از اینکه داور رای صادر می‌کند طرفی که رای به ضررش صادر شده دادخواست ابطال رای داوری را می‌دهد. این موضوع خود عاملی در طولانی شدن فرآیند رسیدگی می‌شود. پیشنهاد می‌شود اگر شرایط داوری را نمی‌شناسید، نهاد داوری را برای حل اختلاف انتخاب نکنید. داور انتخابی باید اصول رسیدگی و دادرسی را بلد باشد در غیر این صورت رای داور محکوم به ابطال است.
12_ ماده دوازده: اقامتگاه و نحوه ابلاغ
با توجه به اینکه مکاتبات در قرارداد بسیار دارای اهمیت است لذا طرفین باید نحوه مکاتبات و آدرس مربوطه را در قرارداد ذکر کنند. عمدتاً در اختلافات پی‌آمده، مکاتبات به عنوان مستندات موضوع نقش حیاتی دارد.
13_ ماده سیزده: پیوست‌های قرارداد
قراردادها ممکن است پیوست‌های بسیار مهمی داشته باشد که ارتباط مستقیم با موضوع و تعهدات طرفین دارد. لذا حتما پیوست‌ها و ضمائم را به طور کامل در قرارداد اضافه و امضاء نمایید.
14_ ماده چهارده: تعداد نسخه‌ها و امضای قرارداد
حتما تعداد مواد و نسخه‌ها را در قرارداد ذکر نمایید. ضمن اینکه تاریخ امضای قرارداد، شروع تعهدات و تنفیذ قرارداد را مشخص کنید.
نکته پایانی در نحوه نوشتن قرارداد:
در قراردادنویسی حتما از یک متخصص کمک بگیرید. برخی قراردادها همانند قرادادهای پیمانکاری به جهت ابعاد مختلف حقوقی، فنی، مالی و… علاوه بر تیم حقوقی باید تیم مهندسی و HSE، امور مالی و… نیز در خصوص آن اظهار نظر فنی نمایند. نوشتن یک قرارداد جامع و کامل در اجرای درست و صحیح آن بسیار کمک می‌کند.
نویسنده محمدعلی پوریانیک
صفحه نمونه قراردادها، قرارداد پیمانکاری و ارکان آن
