شرایط شکایت کیفری چک برگشتی

شکایت کیفری چک برگشتی

مقدمه

     چک یکی از پرکاربردترین اسناد تجاری در نظام حقوقی و اقتصادی ایران است. بسیاری از معاملات روزمره، چه در حوزه کسب‌وکارهای بزرگ و چه در روابط شخصی، با استفاده از چک انجام می‌شود. به همین دلیل قانونگذار تلاش کرده است برای حمایت از اعتبار چک و اعتماد عمومی به آن، مقررات خاصی را وضع کند. با این حال، همیشه این امکان وجود دارد که صادرکننده چک به دلایل مختلف، موجودی کافی در حساب خود نداشته باشد یا به هر علت دیگری چک برگشت بخورد. در این شرایط، دارنده چک می‌تواند از ابزارهای حقوقی مختلف برای احقاق حق خود استفاده کند.

یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین این ابزارها، شکایت کیفری علیه صادرکننده چک است. اهمیت شکایت کیفری در این است که علاوه بر الزام صادرکننده به پرداخت وجه چک، جنبه مجازات نیز دارد و می‌تواند باعث بازدارندگی شود. اما باید توجه داشت که شکایت کیفری چک، شرایط خاصی دارد و در همه موارد نمی‌توان چنین شکایتی مطرح کرد.

قانون صدور چک در ماده ۱۳ و سایر مواد، به‌طور دقیق شرایطی را برای امکان تعقیب کیفری صادرکننده چک تعیین کرده است. اگر این شرایط وجود نداشته باشد، شکایت کیفری از سوی دادسرا رد خواهد شد و دارنده تنها می‌تواند از طریق دعوای حقوقی یا اجرای ثبت، وجه چک را مطالبه کند.

در این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، اما با استناد دقیق به مقررات قانونی، شرایط شکایت کیفری چک را بررسی می‌کنیم. آگاهی از این شرایط می‌تواند به مردم کمک کند تا در هنگام دریافت یا صدور چک، با دقت بیشتری عمل کنند و در صورت برگشت چک، بهترین مسیر قانونی را انتخاب نمایند.

دارنده چک در صورتی می‌تواند علیه صادرکننده شکایت کیفری کند که چک، دارای شرایط زیر باشد.

√1). چک روز باشد:

چک وعده‌دار نباشد. یکی از شرایط شکایت کیفری چک برگشتی این مورد است. تنها در خصوص چکی می‌توان، شکایت کیفری مطرح کرد که وعده‌دار نباشد. به عبارتی چک باید به تاریخ روز باشد. (بند ه ماده 13 قانون صدور چک)

وعده‌دار بودن چک به چه معناست؟

چک وعده‌دار: صادرکننده چک، در یک تاریخی چک را امضاء و صادر می‌کند. به عنوان مثال علی چک را امروز در وجه فرهاد، امضاء و صادر می‌کند. تاریخی که در چک درج می‌شود ممکن است برای یک روز یا یک ماه یا یک سال آینده باشد. در نتیجه تاریخ واقعی صدور چک امروز است ولی تاریخ پرداخت، در آینده است. به این چک وعده‌دار می‌گویند. اکثر چک‌ها در بازار در واقع، وعده‌دار صادر می‌شوند. چک وعده‌دار مشمول شکایت کیفری نمی‌شود.

چک روز: اگر صادرکننده همان روزی که چک را صادر می‌کند و چک در همان روز به بانک رفته و برگشت بخورد. به آن چک روز می‌گویند و مشمول شکایت کیفری صدور چک بلامحل می‌شود.

این نکته را بدانید که با توجه به اینکه چک در اصل، مطابق قانون چک روز حساب می‌شود، چنانچه دارنده چک از صادرکننده شکایت کیفری کند، اثبات وعده‌دار بودن چک برعهده صادرکننده است.

√2) چک مشروط نباشد

دارنده چک در صورتی می‌تواند از صادرکننده شکایت کیفری کند که پرداخت چک منوط به انجام و تحقق شرطی نباشد. اگر پرداخت چک مشروط باشد، نمی‌توان شکایت کیفری مطرح کرد. این موضوع فرقی نمی‌کند در متن چک مشروط بودن ذکر شده باشد، یا خارج از چک طرفین توافق کرده باشند. (بند ب ماده 13 قانون صدور چک)

√3) چک بدون تاریخ نباشد.

در برخی موارد صادرکننده چک، یک برگ چک بدون تاریخ در اختیار دارنده به هر دلیلی قرار می‌دهد. در صورتی که دارنده چک، تاریخ را وارد کند و برگشت بزند اگر شکایت کیفری کند و صادرکننده ثابت کند چک را بدون تاریخ داده است. شکایت کیفری رد می‌شود. (بند ه ماده 13 قانون صدور چک)

√4) چک بعد از برگشت خوردن منتقل نشود.

در صورتی که چکی بعد از برگشت خوردن و دریافت گواهی عدم پرداخت، به شخص دیگری منتقل شود، دارنده نمی‌تواند علیه صادرکننده، شکایت کیفری کند.

√5) چک سفید امضاء نباشد.

اگر صادرکننده، چک سفید امضاء به شخصی بدهد، دارنده نمی‌تواند از صادرکننده شکایت کیفری کند. البته دارنده چک سفیدامضاء، چک را پر کرده و آن را برگشت می‌زند. در این صورت صادرکننده در دادسرا باید ثابت کند که چک را به صورت سفید امضاء به دارنده داده است. (بند الف ماده 13 قانون صدور چک)

√6) اتمام مدت قانونی برای برگشت چک یا شکایت کیفری

در صورتی که دارنده چک، ظرف مدت 6 ماه از تاریخ صدور چک، آن را برگشت نزند، حق شکایت کیفری ندارد. یا اگر ظرف 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم امکان پرداخت، شکایت کیفری نکند، دیگر نمی‌تواند علیه صادرکننده شکایت کیفری کند. (ماده 11 قانون صدور چک)

√7) چک بابت معاملات نامشروع نباشد

چکی که بابت معاملات نامشروع مثل ربا، قمار در اختیار دارنده قرار می‌گیرد، امکان شکایت کیفری در آن منتفی است.

√8) چک بابت تضمین نباشد

در بسیاری از موارد صادرکننده، چک‌ را بابت تضمین انجام کاری صادر می‌کند. در این صورت دارنده نمی‌تواند شکایت کیفری علیه صادرکننده مطرح کند. (بند د ماده 13 قانون صدور چک)

√9) چک منتقل نشده باشد.

چنانچه شخصی بعد از برگشت خوردن چک، آن را دریافت کن حق شکایت کیفری ندارد. انتقال چک، منجر به زوال جنبه کیفری چک می‌شود. ( ماده 11 قانون صدور چک)

نتیجه‌گیری

چک به عنوان یک ابزار مالی و تجاری، جایگاه ویژه‌ای در روابط اقتصادی دارد. اما برای اینکه بتوان علیه صادرکننده چک شکایت کیفری مطرح کرد، باید شرایط خاصی رعایت شود. این شرایط در قانون صدور چک به روشنی بیان شده است.

همان‌طور که دیدیم، مهم‌ترین این شرایط عبارتند از: روز بودن چک و غیر وعده‌دار بودن، مشروط نبودن، داشتن تاریخ، منتقل نشدن پس از برگشت، سفیدامضاء نبودن، رعایت مهلت‌های شش‌ماهه، مشروع بودن معامله و غیر تضمینی بودن چک. هرگونه تخطی از این شرایط باعث می‌شود شکایت کیفری رد شود و دارنده تنها بتواند از راه‌های حقوقی یا اجرای ثبت اقدام کند.

برای شهروندان، آگاهی از این شرایط بسیار مهم است. بسیاری از افراد به دلیل ناآگاهی، وقت و هزینه زیادی صرف طرح شکایت کیفری می‌کنند اما در نهایت با قرار منع تعقیب مواجه می‌شوند. بنابراین توصیه می‌شود قبل از اقدام به شکایت، حتماً شرایط قانونی را بررسی کرده و در صورت نیاز، از یک وکیل متخصص در امور چک مشورت بگیرند.

از سوی دیگر، صادرکنندگان چک نیز باید دقت داشته باشند که صدور چک بدون پشتوانه یا برخلاف شرایط قانونی، می‌تواند پیامدهای کیفری و حتی حبس برای آنان به همراه داشته باشد. بنابراین بهترین راهکار، رعایت تعهدات و استفاده صحیح از چک در معاملات است.

در نهایت باید گفت: چک ابزاری مطمئن و قانونی است، به شرط آنکه هم دارنده و هم صادرکننده نسبت به حقوق و تکالیف خود آگاه باشند. قانونگذار تلاش کرده است با تعیین شرایط دقیق، از یک‌سو اعتبار چک را حفظ کند و از سوی دیگر مانع سوءاستفاده از آن شود. اطلاع‌رسانی صحیح و آموزش عمومی در این زمینه، می‌تواند نقش بزرگی در کاهش دعاوی چک و افزایش اعتماد عمومی به این سند تجاری مهم داشته باشد.

مطالب مرتبط: مراحل رسیدگی به شکایت کیفری

نویسنده: محمدعلی پوریانیک